DZIEJE KAPITUŁY KATEDRALNEJ W KIELCACH
Początki Kapituły Katedralnej w Kielcach sięgają wczesnego średniowiecza. Według źródeł historycznych krakowski biskup Gedko w 1171 r. ufundował w Kielcach nową świątynię, przenosząc do niego kanoników działających już wcześniej przy kościele pw. św. Wojciecha. Ta wspólnota kanoników przy kolegiacie pw. NMP powołana została do istnienia, by współpracować z biskupem w zagospodarowaniu i chrystianizacji ziem przejętych od księcia w rejonie Gór Świętokrzyskich. Powstanie kolejnych prebend i reorganizację tej kapituły kolegiackiej datuje się na koniec XII lub początek XIII w.
W średniowieczu do głównych obowiązków kanoników kapituły kolegiackiej w Kielcach należały: modlitwa chórowa, służba Boża oraz świadczenie wszelkiej pomocy biskupowi, gdyż kapituła była zespołem duchownych, wykonujących zastępczo funkcję kurii diecezjalnej. Kanonicy stanowili rodzaj rady regionalnej, sprawowali oni z ramienia biskupa pełną władzę administracyjną – zarządzali dobrami biskupimi na obszarze dziekanii radomskiej oraz prepozytury kieleckiej. Kanonicy kapituły kolegiackiej odgrywali ważną rolę również w zakresie duszpasterstwa, gdyż w Kielcach kolegiata była parafią. Równie niebagatelna rola przypadła zgromadzeniu kanonickiemu ze względu na wykształcenie i formację intelektualną członków tej wspólnoty, głównie przez posługę scholastyka i jego współpracowników, odpowiedzialnych za prowadzenie nauczania.
Po Soborze Trydenckim, czyli od II poł. XVI w. rola kapituły kieleckiej stopniowo malała. Sobór ograniczył rolę kapituł kolegiackich, bardziej podporządkowując je biskupowi. Co prawda, liczba spraw, w których biskup był zobowiązany wysłuchać kapitułę, wzrastała, ale dotyczyło to wyłącznie zasięgania opinii, a nie uzyskiwania zgody. W tych czasach od XVI do pocz. XIX w. w skład kieleckiej kapituły kolegiackiej wchodziło 4 prałatów i 6 kanoników. Wszyscy oni mieli obowiązek uczestniczenia w nabożeństwach sprawowanych w kościele kolegiackim, który pełnił równocześnie funkcję kościoła parafialnego. Prałat-prepozyt miał powierzoną opiekę nad kielecką parafią, tak więc kapituła stała się proboszczem parafii. I taką funkcję pełniła przez następne stulecia.
Na początku XIX w. zmiany w organizacji kościelnej doprowadziły w 1805 r. do powstania diecezji kieleckiej. Wtedy też miejscowa kapituła kolegiacka została podniesiona do godności katedralnej, a jej świątynia otrzymała tytuł katedry. W grudniu 1807 r. przybył do Kielc pierwszy biskup kielecki Wojciech Górski, który dopiero 8 marca 1811 r. dokonał instalacji kanoników i prałatów kieleckiej kapituły katedralnej, ogłaszając, że z dniem 10 marca 1811 r. kapituła katedralna zostaje powołana do życia.
30 czerwca 1818 r. papież Pius VII dokonał nowego podziału diecezji w Królestwie Polskim. Wówczas diecezja kielecka została zniesiona, a na jej miejsce powstała diecezja sandomierska. 7 czerwca 1822 r. został wykonany dekret o restytuowaniu kieleckiej kapituły kolegiackiej z 3 prałatami i 5 kanonikami. Ukonstytuowana ponownie kapituła kolegiacka nie miała własnych statutów jak dotychczasowa kapituła katedralna, dlatego też sporządzono dla niej dekret reformacyjny. Został on wydany 2 czerwca 1827 r. przez biskupa krakowskiego J. P. Woronicza i wprowadzony w życie 18 września 1828 r. przez biskupa Karola Skórkowskiego.
Po upadku powstania styczniowego rząd carski, bez porozumienia ze Stolicą Apostolską, ukazem z dnia 14 grudnia 1865 r. uznał diecezję krakowsko-kielecką za samoistną, podnosząc tym samym kolegiatę do godności katedry, a jej kapitułę zaliczając znowu do kapituł katedralnych, których członkowie mogli pobierać pensje. W jej skład wchodziło wówczas 12 członków, w tym 4 prałatów.
W dekrecie wykonawczym do bulli ponownie erygującej kanonicznie diecezję kielecką z dnia 15 czerwca 1883 r. biskup Antoni Sotkiewicz określił dokładnie strukturę i zakres kompetencji kieleckiej kapituły katedralnej. Kapituła katedralna wtedy jeszcze mocniej związała się z parafią Wniebowzięcia NMP, nadal pełniła funkcję proboszcza katedry. Ogólna troska o parafię należała do prałata-prepozyta, kanonicy kaznodzieje głosili tu kazania, penitencjariusz miał obowiązek spowiadania kieleckich parafian, natomiast inni kanonicy i prałaci brali udział w kulcie parafialnym w sposób określony przez prawodawstwo. Przy kapitule zatrudnieni byli wikariusze, związani zarówno z zespołem prałatów oraz kanoników, jak i ze strukturami parafialnymi.
Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r. zwiększył swobodę działania biskupa w zarządzaniu diecezją, uniezależniając go w większym stopniu od kapituły katedralnej poprzez fakt zmniejszenia liczby spraw, w których wymagano jej zgody. W praktyce zgoda kapituły była potrzebna tylko w sprawach związanych ze zmianami organizacyjnymi w samej kapitule i w kościele katedralnym czy kolegiackim oraz w aktach nabywania dóbr kościelnych o znacznej wartości. Kapituła katedralna stanowiła nadal senat i radę biskupa, wspierając go radami w kierowaniu diecezją. Największy zakres uprawnień w administrowaniu diecezją kapituła zyskała w okresie sede vacante, kiedy w ciągu ośmiu dni była zobowiązana do wybrania wikariusza kapitulnego. Kapituła katedralna, w świetle prawodawstwa kodeksowego z 1917 r., miała troszczyć się również o podniesienie świetności nabożeństw.
Pierwszy Synod Diecezji Kieleckiej z 1927 r. przyznał członkom kieleckiej kapituły katedralnej – za zgodą Stolicy Apostolskiej – możność otrzymywania beneficjów duszpasterskich i wszelkich płatnych urzędów kościelnych. Synod zalecał także, aby kapituła odprawiała w katedrze kieleckiej nabożeństwa chórowe. Ponadto nakładał obowiązek odprawiania przez kanoników w każdym tygodniu dwóch mszy za dobrodziejów świątyni.
8 grudnia 1945 bp Cz. Kaczmarek zatwierdził nowe statuty Kapituły Katedralnej w Kielcach. Nadal była odpowiedzialna za właściwe i jej randze kościelnej odpowiadające utrzymanie katedry oraz jej wystroju architektonicznego i artystycznego, chociaż faktycznym gospodarzem kościoła katedralnego – w zakresie duszpasterskim – był każdorazowy proboszcz mianowany przez ordynariusza.
Sobór Watykański II potwierdził zapisy statutowe bpa Kaczmarka z 1945 r. – kapituła katedralna nadal stanowiła w jakimś stopniu senat i radę biskupa. Biskup miał pytać kanoników o radę, zwłaszcza w sprawach gospodarczych, oraz – jak to było w zwyczaju – zlecać im wykonywanie rozmaitych posług liturgicznych w kościele katedralnym.
Kolejnym etapem rozwoju kapituły katedralnej w Kielcach było dostosowanie jej statutów do znowelizowanego w 1983 r. prawa kościelnego w Kodeksie św. Jana Pawła II. Ostateczna redakcja statutów kieleckiej kapituły katedralnej, dostosowanych do postanowień tego kodeksu, została dokonana przez bpa Stanisława Szymeckiego, który opublikował dokumenty 15 grudnia 1990 r., a zatwierdził je 4 stycznia 1991 r. Obowiązują one do dnia dzisiejszego. Według tych nowych statutów wspólnota kapłanów tworzących kielecką kapitułę katedralną obejmuje 12 kanoników gremialnych. Podstawowym obowiązkiem kapituły jest uczestnictwo w nabożeństwach, którym przewodniczy biskup kielecki w bazylice katedralnej oraz – na życzenie ordynariusza – także w innych kościołach w Kielcach i diecezji po to, by uczynić je piękniejszymi i bardziej uroczystymi.
Do tego dochodzi jeszcze prowadzenie działalności kulturalno-oświatowej, tzn. prowadzenie badań naukowych nad kulturą diecezji i regionu, zabieganie – w porozumieniu z proboszczem – o organizowanie prelekcji na tematy religijne, otaczanie troską zabytków katedry. Biskup kielecki może również zlecić kapitule, zgodnie z jej statutem, inne, niewymienione tutaj zadania z zakresu rozpowszechniania kultury chrześcijańskiej.
(oprac. ks. dr Tomasz Gocel)
